Κοράκι σε άλικο φόντο - Ελευθέριος Κεραμίδας

Το Κοράκι σε άλικο φόντο είναι ένα επίτευγμα για το ελληνικό φάνταζυ. Πολύ αξιόλογο βιβλίο που απευθύνεται στον απαιτητικό αναγνώστη, ανεξάρτητα από την προτίμησή του σε συγκεκριμένο είδος.

Σε έναν κόσμο που μοιάζει με τη βυζαντινή αυτοκρατορία, παράλληλες ιστορίες συνθέτουν ένα λογοτεχνικό μωσαϊκό χαρακτήρων και πλοκής. Δολοπλοκίες, μάχες, περιπέτεια, μυστήριο και αριστοτεχνικά ταιριαστή γλώσσα και αφήγηση για ένα μυθιστόρημα που τους προηγούμενους μήνες δεν έχω σταματήσει να προτείνω. Για μένα στέκει απόλυτα η σύγκριση με την Παγίδα των Αηδονιών της Λίαν Χερν.

Επειδή έχω την τύχη να γνωρίζω προσωπικά τον συγγραφέα και ξέρω πόσο ενδιαφέρον έχουν οι απόψεις του, τού ζήτησα να απαντήσει σε μερικές ερωτήσεις. Με τον Λευτέρη συζητήσαμε όχι μόνο για το Κοράκι, αλλά και για τη γενικότερη κατάσταση στο χώρο των εκδόσεων, τις αναζητήσεις ενός πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα, το Game of Thrones και πολλά άλλα.

1) Είναι μια ερώτηση που φαντάζομαι την έχεις ξανακούσει. Γιατί φάνταζυ και όχι ιστορικό μυθιστόρημα; Ποιο βιβλίο του είδους θα πρότεινες σε κάποιον που δεν έχει διαβάσει ποτέ κάτι παρόμοιο;

Ο Steven Pressfield που έγραψε τις εξαίρετες και πολύ επιτυχημένες «Πύλες της Φωτιάς», ξεκινά ευχαριστώντας τον καθηγητή Ιστορίας που τον βοήθησε με την ιστορική ακρίβεια του έργου του. Εγώ δεν είχα τέτοιο βοηθό στη διάθεσή μου κι είμαι τελειομανής. Οπότε, φάνταζυ κι όχι ιστορικό από φόβο, θα έλεγα. Τη δουλειά που θέλει η κατασκευή ενός φανταστικού κόσμου δεν τη φοβόμουν. Τα λάθη που μπορούν να γίνουν σε ένα ιστορικό μυθιστόρημα όσο κι αν δουλέψεις, αν δεν είσαι ειδικός, αυτά τα φοβόμουν.

Καλά σημεία για να ξεκινήσει κανείς να διαβάζει φάνταζυ είναι το Game of Thrones του GRR Martin. Ο Martin χρησιμοποιεί το φανταστικό στοιχείο με μέτρο και γράφει καλά, κρατώντας το ενδιαφέρον. Βέβαια, δεν κάνουν όλα τα βιβλία για όλους τους αναγνώστες. Για μικρότερες ηλικίες ο «Άρχοντας των Δαχτυλιδιών» του Tolkien είναι μάλλον αναντικατάστατος, ενώ οι γυναίκες τείνουν να προτιμούν λιγότερο βίαια κείμενα και πιο ενδοσκοπικά, όπως η «Παγίδα των Αηδονιών» της Lian Hearn ή ο «Μάγος του Αρχιπελάγους» της Ursula Le Guin.

2) Ποιες δυσκολίες αντιμετωπίζει ένας νέος συγγραφέας;

Συγγραφικά, την τεμπελιά και την ανικανότητα να κρίνει το ίδιο του το έργο. Αυτά μπορούν να τον κάνουν να κυνηγήσει την έκδοση ενώ η γραφή του δεν έχει ωριμάσει ακόμη και τα κείμενά του είναι αδούλευτα. Κι αν – πράγμα καθόλου απίθανο – κυκλοφορήσει το βιβλίο του, κατά πάσα πιθανότητα θα θεωρήσει πως δε χρειάζεται πλέον να βελτιωθεί άλλο.

Εκδοτικά, ειδικότερα για την Ελλάδα με την κρίση και την ατέρμονη υπερπροσφορά νέων τίτλων, ο νέος συγγραφέας θα δυσκολευτεί να πείσει εκδότες να επενδύσουν πάνω του και κινδυνεύει να περάσει εντελώς απαρατήρητος από τα ράφια πριν χαθεί στη λήθη.

3) Ποια είναι η συμβουλή που θα έδινες σε έναν συγγραφέα που στέλνει το χειρόγραφό του για πρώτη φορά σε έναν εκδοτικό οίκο;

Να το έχει δουλέψει κι αυτό και τη γραφή του όσο πιο πολύ μπορεί. Να ξέρει ότι είναι αρκετά καλό – όχι να το πιστεύει, να το ξέρει! Να επιλέξει σωστά τον οίκο, να είναι κάποιος με τον οποίο θέλει να συνεργαστεί, αλλά και μπορεί. Και να συντάξει οπωσδήποτε μια συνοδευτική επιστολή.

4) Στη χώρα μας η συγγραφή συνήθως είναι πάρεργο. Εσύ πώς τη συνδυάζεις με τη δουλειά σου;

Με δυσκολία, όσο περνάει ο καιρός κι αυξάνονται οι υποχρεώσεις. Συμβιβάστηκα όμως νωρίς με την ιδέα πως δε θα γίνω ποτέ συγγραφέας αποκλειστικής απασχόλησης. Ούτως ή άλλως, πιστεύω πως είναι απαραίτητο να είσαι σε επαφή με την κοινωνία για αντλείς περιεχόμενο για τα κείμενά σου. Υπάρχει και η λύση των παρασυγγραφικών επαγγελματικών δραστηριοτήτων για βιοπορισμό, όπως η αρθρογραφία κι η βιβλιοκριτική, αλλά δεν ταιριάζει με την ιδιοσυγκρασία μου.

Αν κάτι με στενοχωρεί στην όλη υπόθεση, είναι πως δε θα προλάβω να γράψω στη ζωή μου όσα βιβλία θα έγραφα αν ήμουν επαγγελματίας συγγραφέας. Κι όχι μόνο εγώ, βέβαια, αλλά σχεδόν όλοι όσοι υπηρετούν τα ελληνικά γράμματα. Μεγάλη απώλεια αυτό. Σίγουρα χάνονται και κάποια αριστουργήματα έτσι, δίχως να γραφτούν ποτέ.

5) Τρία από τα αγαπημένα σου βιβλία; Ποιο είναι το κοινό χαρακτηριστικό τους;

Η «Κύρου Ανάβαση» του Ξενοφώντα. Μπορεί να μην είναι φάνταζυ, αλλά είναι το κείμενο που με ενέπνευσε πιο πολύ απ’ όλα να γράψω για άθλους και κατορθώματα και τον θρίαμβο του ευέλικτου νου πίσω από το θρίαμβο των αλύγιστων όπλων. Το «Ηλεκτρικό Πρόβατο» του Dick μου θύμισε πως πίσω από το μυστήριο όλα τα ερωτήματα είναι ηθικά και πίσω από τη δράση όλες οι κρίσεις είναι υπαρξιακές. Κι ότι το σωστό δεν κρίνεται πλειοψηφικά. Οι «Έμποροι των Εθνών» του Παπαδιαμάντη έχουν τα πιο όμορφα ελληνικά που έχω διαβάσει ποτέ, την ιδέα πως κάθε σημαντικός χαρακτήρας είναι πρωταγωνιστής με τη δική του πορεία και μια άρνηση απέναντι στα εύκολα φινάλε.

Όλα τα βιβλία που αγαπώ διεύρυναν τους συγγραφικούς μου ορίζοντες και με έμαθαν τι μπορώ και τι επιθυμώ να γράψω και πώς.

6) Το Κοράκι έχει εκπληκτικό εξώφυλλο. Πόσο ρόλο πιστεύεις ότι παίζει αυτό σε ένα βιβλίο;

Για να πειστεί ένας πιθανός αναγνώστης να αγοράσει το βιβλίο σου, εκτός κι αν έχει πάει ειδικά γι’ αυτό στο βιβλιοπωλείο, πρέπει να τον κερδίσεις με την περίληψη στο οπισθόφυλλο και πιθανώς με τη γραφή σου, αν κάνει τον κόπο να ρίξει μια ματιά σε τυχαία σελίδα. Αυτά είναι στον έλεγχό σου, τα πετυχαίνεις με το σπαθί σου αν μπορείς, Αλλά πρώτα πρέπει ο πιθανός αναγνώστης να σηκώσει το βιβλίο σου από το ράφι και να το κοιτάξει καλύτερα, να του δώσει μια ευκαιρία. Μπορεί να του τραβήξει την προσοχή ο τίτλος, μπορεί να έχει ακούσει κάτι και να το αναγνωρίσει, αλλά το πιο πιθανό είναι το μάτι του πέσει απλά στο δικό σου εξώφυλλο ανάμεσα σε όλα τα άλλα. Με λίγα λόγια, ένα καλό εξώφυλλο είναι απαραίτητο όταν δε σε ξέρει κανείς. Εγώ στάθηκα πολύ τυχερός που ο Γιώργο Ναζλής δούλεψε με μεράκι για το «Κοράκι» και νομίζω τελικά πως στο θέμα εξώφυλλο αξίζει να πατήσει πόδι ο νέος συγγραφέας, περισσότερο απ’ οτιδήποτε άλλο.

7) Μια ερώτηση που θα ήθελες να σου κάνουν; (μαζί με την απάντησή της)

Νομίζω ότι θα ήθελα να με ρωτήσουν κάτι που να δείχνει πως έπιασαν τις αντιστοιχίες ανάμεσα στο βιβλίο και σε κάποιες ιστορικές συγκυρίες (όχι συγκεκριμένα πρόσωπα ή γεγονότα) ή σε λαογραφικά στοιχεία. Ας πούμε, αν ο Γεώταυρος βασίζεται στον θεσσαλικό μύθο του Ήταυρου (η απάντηση είναι πως προσπάθησα να φανταστώ τι πλάσμα θα μπορούσε να είναι ο Ήταυρος αν τον έβλεπε κανείς και μου ήρθε κάτι που θύμιζε πολύ τους ταύρους του Ήφαιστου από την Αργοναυτική Εκστρατεία). Δεν αντέγραψα κάτι αυτούσιο πουθενά, ούτε τόνισα τις σκόρπιες αναφορές έτσι που να ξεχωρίζουν και να ενοχλούν όσους δεν έχουν σχετικές γνώσεις. Αλλά θα μου άρεσε να τις αποκρυπτογραφήσει κανείς, έτσι σαν κλείσιμο του ματιού.

Ή να με ρωτήσουν κάτι που να δείχνει πως διάβασαν τα κείμενα που ανεβάζω στο ιστολόγιό μου.

8) Υπάρχουν υποδεέστερα είδη λογοτεχνίας;

Ο συγγραφέας Επιστημονικής Φαντασίας Theodore Sturgeon είχε πει πως όλα τα πράγματα είναι κατά 90% σκουπίδια. Αν πάρεις μεγαθήρια της παγκόσμιας λογοτεχνίας που δεν ανήκουν πραγματικά σε κανένα είδος και τα συγκρίνεις με ανθρώπους που έγραφαν/γράφουν φαντασία ή αστυνομικό «με το κομμάτι» , λογικό δεν είναι η φαντασία ή το αστυνομικό να φανεί λίγο; Και το αντίστροφο, φυσικά. Λίγοι καλοί, κάμποσοι μέτριοι και πολλοί κακοί συγγραφείς υπάρχουν κάθε είδους και σε κάθε είδος.

Κατά τα άλλα, παγκοσμίως η λογοτεχνία χωρίζεται σε δυο μεγάλες κατηγορίες, τη λογοτεχνία «με συμβάσεις» (genre στα αγγλικά, η λογοτεχνία που χωρίζεται σε είδη και το καθένα υπακούει σε πρότυπα και αρχέτυπα, π.χ. αστυνομικό, ΕΦ, άρλεκιν, γουέστερν) και τη «σοβαρή» λογοτεχνία (mainstream στα αγγλικά). Επέλεξα τον όρο «σοβαρή» ακριβώς για να δείξω ότι παντού υπάρχει μια ρετσινιά απέναντι στη λογοτεχνία με συμβάσεις, ότι είναι τυποποιημένη, φτηνιάρικη, επιφανειακή και άλλα. Το αστυνομικό έχει αρχίζει να ξεχωρίζει από τα άλλα σχετικά είδη και να γίνεται αποδεκτό, ακόμη και στην Ελλάδα. Πράγμα που σημαίνει ότι θεωρητικά το ίδιο μπορεί να συμβεί και με τους άλλους φτωχούς συγγενείς.

Κι αν μου επιτρέπεις μια παρατήρηση για την εγχώρια αγορά, το δέχομαι αν κάποιος πει πως δε θέλει να διαβάζει για δράκους ή βρικόλακες ή εξωγήινους. Υπάρχει και το λεγόμενο suspension of disbelief, το πόσο μπορεί ο αναγνώστης να πιστέψει αυτά που του σερβίρεις και να τα ταυτιστεί. Αλλά να μου πει κανείς ότι δεν του κάνω γιατί γράφω τα ίδια και τα ίδια με χίλιους άλλους όπως ο Τόλκιεν και να με ρωτήσει τι προσφέρω λογοτεχνικά; Θα γελάσω. Και θα τον προτρέψω να πάει να πάει να διαβάσει κανένα πρωτότυπο βιβλίο με Σμύρνη, Εμφύλιο ή την πρόσφατη μόδα της Τουρκοφιλίας, το οποίο θα περιστρέφεται γύρω από κάποιο ζευγάρι ή κάποια οικογένεια που χωρίζεται βιαίως και «βιώνει μια μοίρα που αντικατοπτρίζει τις περιπέτειες της σύγχρονης Ελλάδας».

9) Τους τελευταίους μήνες το ενδιαφέρον του αναγνωστικού κοινού για το φάνταζυ ανανεώθηκε με την προβολή στην τηλεόραση της μεταφοράς του βιβλίου του Martin, Game of Thrones. Ποια η γνώμη σου για τη σειρά;

Όταν προβλήθηκαν τα πρώτα επεισόδια, ξεκίνησαν και οι γκρίνιες για τις διαφορές σειράς-βιβλίου. Εγώ έκανα υπομονή και συνολικά κρίνω πως οι περισσότερες αλλαγές ήταν απαραίτητες η εικόνα δε μπορεί να χωρέσει όλη την πληροφορία που περιέχεται σε ένα τεράστιο κείμενο, όσα επεισόδια κι αν κάνεις. Ούτε μπορεί ο θεατής να απορροφήσει με τον ίδιο ρυθμό όπως ο αναγνώστης. Κάποια πράγματα πρέπει να κοπούν κι άλλα να μπουν με διαφορετική σειρά. Με χαροποίησε πάντως που φρόντισαν να ομαλοποιήσουν κάποια προβληματικά σημεία του βιβλίου. Αυτό δείχνει ότι ο συγγραφέας – που αναμίχθηκε ενεργά στη δημιουργία της σειράς – δεν κωφεύει στις κριτικές. Ορισμένες διαφοροποιήσεις από το κείμενο (όπως οι προσθήκες ερωτικών σκηνών) έχουν βέβαια καθαρά εμπορικούς σκοπούς, αλλά μην τα θέλουμε κι όλα δικά μας. Και πλούσια παραγωγή και να απευθύνεται μόνο στους φανατικούς της φαντασίας; Δε γίνεται.

Συνολικά είμαι πολύ ικανοποιημένος και παρακολούθησα τον πρώτο κύκλο με ευχαρίστηση. Περιμένω τον δεύτερο πώς και πώς. Αλλά δε συμφωνώ με όσους μιλάνε για την καλύτερη σειρά της δεκαετίας ή ακόμα παραπάνω. Η σκηνοθεσία, ας πούμε, είναι εντελώς ανέμπνευστη. Ούτε πιστεύω πως θα δημιουργηθεί σχετική τάση στις τηλεοπτικές σειρές – εκτός αν είναι για πολύ πιο πρόχειρά πράγματα τύπου Xena. Κι αν η σειρά έχει εκτοξεύσει τις πωλήσεις των βιβλίων του Martin, κρατάω πολύ μικρό καλάθι για το αν αυτό θα βοηθήσει συνολικά το φάνταζυ στην Ελλάδα, ειδικά το εγχώριο φάνταζυ.

10) Τι περιμένουμε στο μέλλον από εσένα συγγραφικά;

Σίγουρα, να τελειώσω τους Γιους της Στάχτης. Αλλά μου αρέσουν κι άλλα είδη εκτός από το φάνταζυ, εντός και εκτός της λογοτεχνίας του φανταστικού. Θέλω να τα δοκιμάσω, ίσως και να τα συνδυάσω. Ιδέες πολλές, χρόνος λίγος. Άνευ απροόπτου, θα κάνω κάτι όταν θα έχω τελειώσει το τρίτο βιβλίο των Γιων και πριν ξεκινήσω το τέταρτο. Όχι όμως νωρίτερα.

11) Είναι ανεξερεύνητη εποχή το Βυζάντιο για την ελληνική λογοτεχνία; Πιστεύεις ότι θα μπορούσαμε να εξάγουμε βιβλία με θέμα αυτή την εποχή;

Η σχέση των σύγχρονων Ελλήνων με το Βυζάντιο είναι αμφίθυμη. Άλλοι θαυμάζουν μια εξωραϊσμένη εικόνα του, άλλοι απεχθάνονται μια εικόνα του από την οποία έχει αφαιρεθεί κάθε θετικό στοιχείο. Ούτε οι μεν, ούτε οι δε το γνωρίζουν τελικά. Και στη λογοτεχνία εμφανίζεται συνήθως με μια από τις δυο αυτές διαστάσεις. Αν θες να διαβάσεις για χλιδές, πορφύρες και μεγάλη πίστη στο Θεό ή για ραδιουργίες και για παπάδες που γκρεμίζουν αρχαία μνημεία από το πρωί μέχρι το βράδυ, έχουμε κι απ’ τα δύο αρκετά. Αλλά το πραγματικό Βυζάντιο είναι σχεδόν ανεξερεύνητη περιοχή λογοτεχνικά.

Σίγουρα έχει γίνει πιο δημοφιλές στο εξωτερικό πρόσφατα απ’ όσο ήταν για πολλές δεκαετίες, στα πλαίσια του ολοένα αυξανόμενου ενδιαφέροντος για το άγνωστο και το εξωτικό. Μόδα δεν είναι, αλλά θα μπορούσε και να γίνει κατά τη γνώμη μου. Η εξαγωγή ελληνικών βιβλίων είναι ακανθώδες ζήτημα. Τη στιγμή που είμαστε πρώτοι σε μεταφράσεις προς τη γλώσσα μας, είμαστε τελευταίοι σε μεταφράσεις από αυτήν προς άλλες (στην Ευρωπαϊκή Ένωση). Δε νομίζω πως φταίνε τα θέματα τόσο (αν και υπάρχει μια τάση στη «σοβαρή» λογοτεχνία να γράφονται πράγματα που αφορούν μόνο τους Έλληνες και να τα προσεγγίζει ο συγγραφέας έτσι που μόνο ο Έλληνας θα μπορεί να τα καταλάβει, εφόσον ήδη γνωρίζει καταστάσεις). Μεγαλύτερο πρόβλημα θεωρώ το χαμηλό μέσο επίπεδο γραφής που δε μπορεί να σταθεί δίπλα στα ξένα ευπώλητα. Υπάρχουν, βέβαια, εξαιρέσεις, όπως ο Καλπούζος. Αλλά οι περισσότεροι δήθεν μάστορες του λόγου είναι απλά αξιοπρεπείς κι ευφυολόγοι.

Για να μην ξεφεύγω από το θέμα, αν είχαμε λογοτεχνικές εξαγωγές, το Βυζάντιο θα ήταν από τα πιο δημοφιλή θέματα μάλλον. Γιατί είναι κάτι νέο που (μπορούμε να) το κατέχουμε καλύτερα από τους ξένους. Ενώ η κλασική αρχαιότητα, ας πούμε, δε στερείται ειδικών σε καμία χώρα κι η λογοτεχνία έχει ήδη ασχοληθεί επαρκώς μαζί της. Ειδικά στο χώρο του φάνταζυ, όπου η πρωτοτυπία αποτελεί σχεδόν αυτοσκοπό, τα πράγματα είναι ακόμη πιο θετικά. Όπως έχουν γίνει περισσότεροι οι μορφωμένοι κι οι διαβασμένοι συγγραφείς φάνταζυ, έτσι έχουν αυξηθεί κι οι βυζαντινές αποχρώσεις στους φανταστικούς κόσμους. Ο Turtledove που είναι καθηγητής βυζαντινής ιστορίας, έχει στηρίξει μια ολόκληρη σειρά βιβλίων (Videssos) στις γνώσεις του. Ο πολύς Steven Erikson που είναι αρχαιολόγος, έχει δηλώσει πως εμπνεύστηκε και από το Βυζάντιο για τη φοβερά ευπώλητη δεκαλογία του. Κι ο επίκαιρος Martin στο Clash of Kings που μόλις τελείωσα, βασίζει την πόλη Qarth στην Κωνσταντινούπολη, ενώ στην πολιορκία του King’s Landing περιγράφει Υγρό Πυρ και μια αλυσίδα που φράζει τον κόλπο. Αν αυτά πουλάνε έξω ούτως ή άλλως, θα πουλάνε υποθέτω και μεταφρασμένα από τα ελληνικά.

*Το Κοράκι σε άλικο φόντο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη και είναι το πρώτο βιβλίο της σειράς "Οι γιοι της Στάχτης". Τον Λευτέρη μπορείτε να τον συναντήσετε στο ιστολόγιο του βιβλίου και στο ελληνικό φόρουμ φαντασίας, το sff.gr